M o j a    P o r t u g a l i a

To kraj, gdzie kończy się ziemia, a zaczyna morze. Bo Cabo da Roca to najdalej wysunięty na zachód przylądek Europy. To 850 km atlantyckich plaż, dzikie krajobrazy, mozaika gajów oliwnych i dębów korkowych, barokowe ogrody, romantyczne średniowieczne miasta, wioski rybackie, ekskluzywne kąpieliska.
Portugalia to perła europejskiej architektury. Są tu majestatyczne zabytki: zamczyska, dwory, klasztory, kościoły, pomniki, nowoczesne zabudowy, wielopoziomowe miasta.
Najważniejsze z nich :  L i z b o n a
Janusz Wiśniewski pisze o niej, że jest kobietą, zjawiskową, niepowtarzalną, nostalgiczną, piękną. Czasami senna, czasami żywiołowa. Kusi, tętni, pulsuje, żyje. Położona na siedmiu wzgórzach nad ujściem rzeki Tag, z labiryntem stromych, wąskich uliczek, zaułków, podwórek.

Kamienice z fasadami wyłożonymi płytkami ceramicznymi azulejos. Te kafle pokryte szkliwem nacierają zewsząd - od kościołów, rezydencji, po metro i dworzec kolejowy. Na nich malowano motywy roślinne, zwierzęce, obiekty użytku codziennego. Azulejos to najtrwalsze dziedzictwo mauretańskie. W środku miasta winda św. Justyny, misterna konstrukcja zaprojektowana przez Eiffla. Łączy Miasto Górne i Dolne. W czasie, gdy Portugalia była potęgą morską dochody z handlu przekładały się na niezwykłą architekturę. Jej świadectwem są zabytki między innymi w dzielnicy Belem: zamek z V wieku, katedra Se, wspaniale odrestaurowana po trzęsieniu ziemi w 1755 roku.  Dalej Palatio de Belem, oficjalna rezydencja prezydenta republiki. Klasztor Hieronimitów z XVI w., klejnot stylu manuelińskiego, ze względu na unikalną architekturę wpisany na listę UNESCO. Cudem przetrwał tragiczne trzęsienie ziemi. Dzisiaj to metropolia narodowa, afirmacja potęgi kraju. Tu spoczywa Vasco da Gama, legendarny odkrywca Indii.
Wspaniałe czasy po odkryciach geograficznych symbolizuje oryginalny Pomnik Odkrywców. Stąd wypływali, przywozili nowe przyprawy i egzotyczne towary, co rozwijało handel i wzbogacało kraj. Portugalczycy zdobywali liczne tereny i stali się potężnym imperium. Do okresu odkryć nawiązuje też najdłuższy w Europie 17-tokilometrowy Most Vasco da Gama otwarty w 1998 r., roku jubileuszu 500-lecia odkrycia Indii. W tym samym roku otwarto Oceanarium. To niezwykła bryła, a w niej 5 ogromnych akwariów z florą i fauną z całego świata, największa atrakcja turystyczna Lizbony. O palmę pierwszeństwa może konkurować
Pomnik Chrystusa Króla, budowany przez 18 lat od 1941 roku. To replika niemal identycznej budowli z Rio de Janeiro. Jest mniejszy, ale stoi bliżej ludzi. Ma dużą platformę widokową, z której można oglądać całą panoramę Lizbony.
Miasto słynie z doskonałej kuchni. Tawerny, piwiarnie, restauracje, często o słabym wystroju, ale o umiarkowanych cenach i bardzo uprzejmej obsłudze. Na setki sposobów przyrządzane ryby, owoce morza i specyficzne jajeczne desery.
Lizbona oferuje rzadko spotykany wybór atrakcji kulturalnych. Festiwale, koncerty, teatry, uliczne zabawy, bujne nocne życie. Nie na darmo Portugalczycy nazywają stolicę  miastem  r o z r y w k i.

             P o r t o
To drugie pod względem wielkości miasto Portugalii, od niego cały kraj wziął swoją nazwę. Słynie ze wspaniałych win, produkowanych tu od czasów rzymskich. Najbardziej znane porto (portwein) to mocny, alkoholizowany trunek, dojrzewający przez wiele lat w drewnianych beczkach. Arkana jego produkcji są ściśle określone i utajnione przez państwo. Symbolem miasta jest słynny, dwupoziomowy Most Ludwika I z 1886 roku, naśladownictwo dokonań Gustawa Eiffla. Z górnej części galerii mostu roztaczają się oszałamiające widoki. Kościelne wieże rywalizują z porozwieszanym praniem. Widać Rua de Polacos - ulicę oddającą hołd uczestnikom powstania listopadowego; architekturę portową, bary, restauracje, magazyny. Serce Porto stanowi Praca de Liberdade z pomnikiem Piotra IV, Ratusz Miejski, katedra Se, Pałac de Bolsa - dawna siedziba giełdy, liczne pomniki, kościoły, muzea i tarasowo opadająca ku rzece Duero dzielnica Ribeira wpisana na listę UNESCO. To najbardziej gwarne miejsce miasta, plątanina wybrukowanych kocimi łbami wąskich uliczek, zaułków i krętych schodów. Gęsta miejska materia zapoczątkowana jeszcze przez Fenicjan i Rzymian.
Trzeba sporo energii żeby pokonywać strome ulice. Tu usytuowano bazar, liczne winiarnie i staroświeckie albo stylowo modne kawiarnie. Pasji robienia zakupów można dać upust odwiedzając pasaże wyłączone z ruchu kołowego. Spotkamy tu mieszaninę sklepów różnych branż. Dominują wyroby z korka, z którego wytwarza się niemal wszystko - nawet olśniewające suknie ślubne! Wszak Portugalia zajmuje pierwsze miejsce w produkcji korka. Porto to miasto  h a n d l u   i   p r z e m y s ł u.

            C o i m b r a
Trzecie pod względem wielkości miasto Portugalii. Pierwsza stolica państwa, dawna rezydencja monarchów. Podziwiać można piękną starówkę, z wieżą zegarową Torre i największą katedrą Se Velha. Tu funkcjonuje najstarszy portugalski uniwersytet założony w 1290 r. W arkadowych budynkach odbywają się uroczystości akademickie i zajęcia Wydziału Prawa. Czymś zupełnie niezwykłym jest barokowa, olśniewająca Biblioteka Joanina, z której księgozbiorów korzystać mogą tylko uprawnieni profesorowie. Na Uniwersytecie studiuje obecnie około 20 tys. studentów. Pielęgnują oni stare tradycje uniwersyteckie. Mają specjalne stroje, charakterystyczne dla poszczególnych wydziałów, organizują rozmaite uroczystości akademickie i festyny. Kochają muzykę, zwłaszcza fado - nostalgiczny portugalski blues.
Fado, symbol muzyki narodowej to liryczna muzyka wrażliwych serc, sięgająca czasów trubadurów. Łączy dawne opowieści z rytmami tańców afrykańskich i arabskich niewolników. Ta muzyka ma niesłychany ładunek emocjonalny. W lokalach słyszy się improwizowane, śpiewane dialogi.  Wyrażają one tęsknotę za czymś utraconym, albo za tym, czego się nie udało osiągnąć. Ta muzyka jest mocno zakorzeniona w duszach Portugalczyków. W Coimbrze wykonują ją tylko męskie zespoły bardziej smętnie niż w Lizbonie, gdzie często angażują się także kobiety. Coimbra to miasto n a u k i .

         B r a g a
To portugalski Rzym. Znajdziemy tu wiele pomnikowych budowli, liczne renesansowe fontanny, place, rezydencje. Miasto słynie z pięknych kościołów, a zwłaszcza z katedry - pierwotnie rzymskiej, potem zmodyfikowanej przez gotyckie i barokowe dokonania. Mieści się tu między innymi skarbiec pokazujący oszałamiające bogactwo. W takich zbytkach lubowali się biskupi. Tu bowiem od IV w. była siedziba biskupa, potem arcybiskupa Portugalii. W roku 1716 Braga, jako ośrodek administracji kościelnej, ustąpiła pierwszeństwa Lizbonie. W mieście jest kilka czczonych ośrodków religijnych. Najciekawszym jest sanktuarium Bom Jesus, usytuowane na wysokim wzgórzu. Prowadzące do niego imponujące schody powstawały przez kilkadziesiąt lat. Na licznych podestach wybudowano kaplice, posągi świętych, alegoryczne fontanny. Najpobożniejsi pielgrzymi pokonują kaskadę stopni na kolanach. Można też skorzystać z najstarszej w Portugalii kolejki szynowo-linowej.
Braga to kolebka portugalskiego chrześcijaństwa, ostoja konserwatywnego katolicyzmu. Religijne tradycje widać najwyraźniej podczas Wielkiego Tygodnia. Ich ukoronowaniem jest procesja wielkoczwartkowa, przyćmiewająca wszystkie inne w kraju, w którym 95% ludności to katolicy. Braga to miasto r e l i g i i.
              

Można jeszcze powiedzieć nieco o innych, istotnych dla wiernych miastach. Będzie to Evora, Alcobaca, i oczywiście Fatima.

              E v o r a
Piękne miasto, wpisane na listę UNESCO. Otoczone murami, gęsto tu od rezydencji, licznych renesansowych gmachów, bogatych kościołów. Najważniejsza jest Świątynia Diany z II w., najlepiej zachowana rzymska budowla w Portugalii. Trzeba też zobaczyć Kaplicę Czaszek, akademię jezuicką z pięknymi krużgankami i ciekawe miejskie kamienice z kutymi narożnymi balkonami. Duża część zabudowań pochodzi z renesansowego okresu świetności miasta. Urbanistyczną niezwykłość Evory tłumaczy wielość kultur, które ją przez wieki formowały - od Rzymian, Maurów, Żydów.

           A l c o b a c a
W Alobaca znajduje się opactwo Cystersów z 1153 r., przykład doskonałej gotyckiej architektury cysterskiej, z największym w Portugalii kościołem. Ten wspaniały zabytek umieszczony został przez UNESCO na Liście Światowego Dziedzictwa.
Jego wnętrze ma 109 m długości. Najsłynniejszym okazem, uważanym za pierwszorzędny przykład średniowiecznej rzeźby portugalskiej
są dwa XIV-wieczne sarkofagi pary nieszczęśliwych kochanków - króla Piotra I i jego tragicznie zmarłej miłości Ines de Castro. Zachwyca też gotycki portal, barokowa zakrystia, Krużganki Ciszy i olbrzymie XVIII-wieczne kuchnie, całkowicie wyłożone kaflami. Tu na potężnych rusztach można było jednocześnie upiec siedem wołów. Opactwo z XII wieku rozkwitało przez sześć stuleci. Opaci zdobyli władzę nad całym regionem. W szczycie rozwoju klasztor zamieszkiwało 999 mnichów. Oprócz studiowania ksiąg i poszerzania księgozbiorów zajmowali się rolnictwem i rozwijali zainteresowania kulinarne. Przygotowywali niezwykle wystawne posiłki i żyli coraz bardziej wystawnie. Nie podobało się to władzom i w 1934 r. zakon uległ kasacie.

             F a t i m a
Kalendarz religijny Portugalii aż pęka od pielgrzymek, procesji, odpustów i festas - osobliwego połączenia wiary i zabaw. Wyobrażenie o religijności Portugalczyków daje odbywana dwa razy w roku pielgrzymka do największego sanktuarium Matki Bożej Różańcowej w Fatimie. Uczestniczy w niej każdorazowo około 100 tysięcy wiernych z całego świata. Wielu na klęczkach pokonuje Drogę Pokutników wiodącą do kapliczki Objawień ze słynną figurą Matki Boskiej. Wierni biorą udział w wieczornej procesji światła z zapalonymi świecami. Obok kapliczki znajduje się specjalny piec, w którym palone są woskowe wota przedstawiające cudownie uzdrowione części ciała pielgrzymów. Fatima słynie z objawień, jakie w 1917 roku były udziałem trójki miejscowych pastuszków. Matka Boska prosiła o modlitwę różańcową za niewierzących; zapowiedziała także zakończenie pierwszej i wybuch drugiej wojny światowej oraz cierpienia papieża. Te zapowiedzi zostały zawarte w tzw. tajemnicach fatimskich. W 1930 roku uznano objawienia za cud, ale już w 1928 roku zaczęła się budowa gigantycznego Sanktuarium. W miejscu objawień wzniesiono bazylikę Matki Boskiej Różańcowej, w której złożone są szczątki trójki pastuszków. Olbrzymi dziedziniec, dwa razy większy niż Plac św. Piotra w Rzymie pomieścić może pół miliona wiernych. Najważniejszą częścią Sanktuarium jest nieduża Kaplica Objawień, zbudowana w 1919 r. W koronie Matki Boskiej wmontowano pocisk, który ugodził w Rzymie papieża Jana Pawła II. Jan Paweł wierzył, że 13 maja 1981 roku, w dniu zamachu na życie papieża spełniła się ostatnia przepowiednia fatimska. Był przekonany, że przeżycie zawdzięcza opiece Matki Boskiej Fatimskiej. Fatima była dla niego niemal tak ważnym miejscem jak Częstochowa.
Główne uroczystości fatimskie odbywają się corocznie 13 maja, w rocznicę dnia pierwszego objawienia i dnia zamachu na Jana Pawła II. Pielgrzymi mają do dyspozycji kilkadziesiąt hoteli i domów gościnnych oraz rozliczne sklepy i stoiska z dewocjonaliami.

           S i n t r a
Potrafi każdego czymś oczarować. Zielona, romantyczna, nastrojowa. Wielowiekowa popularność tego miejsca zaowocowała powstaniem wspaniałych pałaców i rezydencji. Największa atrakcją Sintry jest Palatio National, najstarszy portugalski pałac. Był on uroczą kryjówką monarchów, arystokracji i artystów przed lizbońskimi upałami. To najbardziej doniosły przykład bogactwa i ekstrawagancji. Dziś jest najwybitniejszym przykładem zdobnictwa manuelińskiego, zachował najstarsze w Europie ceramiczne dekoracje. Większość pałacu przetrwała trzęsienie ziemi w 1755 roku. Sale balowe i bankietowe są dotychczas wykorzystywane na oficjalne uroczystości. Przepiękna królewska sypialnia z inkrustowanymi sprzętami z XII-XIII wieku i kunsztownym włoskim żyrandolem nie ma sobie równych. Pałac otacza ogród z widokiem aż po Atlantyk.  Nietypowym zabytkiem, rodzajem dziwactwa jest Pałac Regaliera - rezydencja nie tylko książąt lecz także masonerii. Wspaniały ogród z początku XX wieku emanuje tajemniczością. Rezydencja o niepowtarzalnej atmosferze, wykreowanej przez labirynty korytarzy, sekretne przejścia, posągi, groty i słynną masońską Studnię Wtajemniczenia.
Lord Byron spędził w Sintrze kilka dni po czym nazwał ją najbardziej urokliwą osadą w Europie. Napisał potem: "To cudowny raj na ziemi."
Sintra została wpisana przez UNESCO na Listę Światowego Dziedzictwa.

           O b i d o s
Nieduże Obidos corocznie przyciąga tysiące turystów. To ufortyfikowana osada, niegdyś forteca otoczona murami. Okres świetności miasteczka przypada na erę portugalskich odkryć geograficznych (XV-XVI w.). Zdobyte bogactwa i dochody z handlu pozwoliły na wyjątkową rozrzutność i różnorodność architektoniczną.
Największe wrażenie robi górujący nad miastem mauretański zamek. Otoczony plątaniną uliczek tonie w kwiatach i pięknych ogrodach. Zachwyca 1,5 km szlak spacerowy. Oryginalne murki ogradzają kościoły, kaplice, rezydencje. Osada od 1282 aż do 1833 roku była tradycyjnym prezentem ślubnym, którym każdy portugalski władca obdarowywał oblubienicę.
Najstarszą, średniowieczną część miasta wpisano na Listę UNESCO. Tu od czerwca do września odbywają się koncerty, a w listopadzie festiwal czekolady. Sprzedawcy podają do degustacji słodką wiśniówkę (ginja) w czekoladowych kieliszkach. Urzekające są bielone kamienice, sieć sklepów pamiątkarskich i mała gastronomia. Kuchnia tu wykwintna, a ceny....

        
             Rejon  A l g a r v e
W tym rejonie, na lotnisku Faro zaczęła się i skończyła portugalska przygoda. Po zakwaterowaniu długi spacer wybrzeżem. Brodzimy po wodzie, na kąpiel jesienią jest za zimno, ale serfujących mnóstwo. Algarve leży na południu Portugalii, na pograniczu Morza Śródziemnego i Atlantyku. Są tu ulubione tereny rekreacyjne, zaliczone do najefektowniejszych w Europie: piaszczyste plaże, zaciszne zatoczki, rozlewiska, wysepki, klify, chroniące od wiatru groty.
Całoroczną atrakcją są pola golfowe, funkcjonujące od schyłku XIX wieku. Turyści zauroczeni golfem poświęcają tu każdą wolną chwilę. Wraz z rozwojem turystyki rozrosła się nowoczesna baza hotelowa i liczne wakacyjne domy, a także restauracje i nocne kluby. Kuchnia podobnie jak w całym kraju nie sprawi nikomu zawodu. Arabskie upodobania znalazły tu odbicie w bogatym menu. Od czasów odkrywców stosuje się wiele przypraw, które współtworzą oryginalne potrawy. Od kiedy w XIV wieku Portugalia uzyskała prawo połowu dorsza, solony dorsz przyrządzany jest niemal w 100 odmianach. Utrzymuje się, że Portugalia oferuje ponad 200 deserów gdzie indziej nie spotykanych. Charakterystyczne jest dla nich "żółtkowanie", czyli łączenie żółtek z cukrem.
Algarve może zaspokoić oczekiwania nawet najbardziej wymagających przybyszów. Dlatego corocznie liczba latem przebywających w tym regionie powiększa się trzykrotnie do ponad miliona.

            Zmienne  dzieje  Portugalii
Portugalia to jedna z najstarszych europejskich państwowości, o wielokulturowych tradycjach. Jak cały Półwysep Iberyjski zamieszkiwały ją początkowo ludy celtyckie, potem dotarły wyprawy handlowe Fenicjan i Greków, a już przed naszą erą była ona terenem ekspansji Rzymian.
Datę 1185 uważa się za rok powstania państwa portugalskiego. Przełomowy dla Portugalii był wiek XV, kiedy to z inicjatywy Henryka Żeglarza zaczęto podejmować wyprawy morskie. Odkrywcy kolonizowali wyspy wzdłuż brzegów Afryki, Vasco da Gama w 1498 r. dotarł do Indii, potem odkryto Chiny, Japonię, w 1500 r. Brazylię. Okres odkryć geograficznych dał w efekcie zmonopolizowanie handlu przyprawami korzennymi, bawełną, później złotem i niewolnikami. To zapoczątkowało niezwykłe bogactwo i dało odbicie w obfitości barokowych złoceń w każdym portugalskim pałacu, kościele, klasztorze.
Ale róg obfitości jakim okazały się kolonie nie był niewyczerpany. Pod koniec XVI w. wzrosła potęga inkwizycji,która obrała sobie za cel Żydów. Ciągnące się wojny z Hiszpanią doprowadziły do utraty posiadłości zamorskich. W 1755 r. Portugalię dotknęło rozległe trzęsienie ziemi, które zniszczyło Lizbonę i okoliczne tereny i pozbawiło życia około 5 tysięcy mieszkańców. Zaczął się okres destabilizacji i zmierzchu imperium. Narodziła się idea republikańska, dzięki której w 1910 roku królestwo się skończyło. Nie poprawiło to sytuacji kraju, rządy zmieniały się w zastraszającym tempie. Kryzys doprowadził do przewrotu wojskowego w 1926 r. Prof. Antonio Oliveira Salazar wkrótce został wszechwładnym premierem. Piastując ten urząd przez 36 lat, ustanowił państwo policyjne, autorytarne. Był to okres osiągnięć gospodarczych, oparty na bezwzględnym wyzysku kolonialnym. Tłumienie wolności spotykało się z buntem i w 1974 r. doszło do bezkrwawego przewrotu dokonanego przez grupę oficerów-ta zwanej rewolucji goździków. Z kolonii napłynęło dużo uchodźców, co spowodowało napięcia społeczne i wpływy komunistów. Wspaniała przeszłość mogła być tylko wspomnieniem. Kraj jak mało który przeżywał okresy tryumfu i upadku. Teraz Portugalia to okrojony z terytorium, niezbyt bogaty kraj.  Od 1986 roku,gdy po długich negocjacjach została przyjęta do EWG, poprzedniczki Unii Europejskiej sytuacja państwa uległa poprawie. Portugalczycy tęsknią za dawną świetnością.Czują się też winni za kolonializm i niewolnictwo. W okresie kryzysów wielu z nich wyemigrowało do dawnych kolonii. Losy niepewne, połamane. Kochają swą muzykę fado, bo wyraża ich nostalgiczne nastroje.
Ciekawostka: W telewizyjnym plebiscycie w 2007 roku Salazar zdobył miano Portugalczyka wszech czasów! Bo dawał pracę, bo stopa życiowa była wyższa. A że był tyranem i oprawcą?...  Chichot historii.
Jose Saramago, wybitny portugalski pisarz dostał Nagrodę Nobla w wieku 60 lat. Więc....

Bożena Bertman

I jeszcze kilkanaście zdjęć z Lizbony oraz Sintry, Bragi, Porto i ostatnie z Fatimy :

 

 

 

 
Sintra

 

 

 

 
Braga

 
Porto

 

 

 

 

 
 Fatima